AraÅŸtırma / tarih

KIZIL KÜRDÄ°STAN’NIN TRAJÄ°K TARÄ°HÄ°

 “Azeriler ve Ermenilerin Kürdlere karsi soykırımi”

Çimen GümüÅŸ /* Basnews Media

Anavatan dışına savrulan, dünyanın farklı farklı bölgelerine göçmüÅŸ/göçertilmiÅŸ diaspora Kürdleri asimilasyon ve yok olma tehlikesi ile karşı karşıya.

BeÅŸinci parça olarak bilenen Kızıl Kürdistan’dan göç ederek Azerbaycan kentlerine dağılan veya öteden beri Azerbaycan’da yaÅŸayan Kürdler de büyük oranda asimile edilmiÅŸ durumda.

Dünyanın neredeyse her kıtasına göçmüÅŸ Kürdlerle karşılaÅŸmak mümkün. Kafkasya, UzakdoÄŸu, Afrika ve dünyanın birçok yerine dağılan milyonlarca Kürd uzun yıllardır varlıklarını koruyor. Kafkas Kürdleri ile Azerbaycan Kürdleri, Ermenistan ve Azerbaycan arasında yaÅŸanan KarabaÄŸ Savaşı’ndan sonra Kızıl Kürdistan’dan tamamen göç etmek zorunda bırakıldı. KürdsüzleÅŸtirilen Kızıl Kürdistan’ın, Kelbecer, Laçin, Kubatlı ve Zengilan adında dört ÅŸehri bulunmakta. Özerk KarabaÄŸ Bölgesi’nin 1991-92’de Ermenistan’ın eline geçmesinin ardından Kızıl Kürdistan ilhak edildi. Ermenistan’ın önce Laçin ve devamında Kelbecer, Kubatlı ve Zengilan gibi Kürd yerleÅŸimler 1993 yılının sonuna doÄŸru ilhak edildi. Burada 1992 yılında kurulan Kızıl Kürdistan bölgesi Ermeniler tarafından yıkılarak bölgede yaÅŸayan yaklaşık 300 bin Kürd göç etmek zorunda bırakıldı ve bölge tamamen KürdsüzleÅŸtirildi. Ermenistan göçen suni Müslüman Kürdlerin bir kısmı Azerbaycan’a, daha sonra Kazakistan’a ve Rusya’ya sığındı.

Azerbaycan’da yaÅŸayan Kürdlerin yüzde 90’ı 1920’lerde Sovyet döneminde kurulan Azerbaycan Sosyalist Cumhuriyeti’nde baÅŸlayan asimilasyonun etkisiyle Kürdçeyi unutmuÅŸ durumda. Azerbaycan Kürdleri zaman zaman kimi folklorik çalışmalar yapıp, gazete ve dergiler yayınlasa da bunun sınırlı kaldığı ifade edilebilir. Azerbaycan’da yaÅŸayan neredeyse 1 milyonu aÅŸkın Kürd dilini konuÅŸamadığı gibi ya Kürd olduÄŸundan habersiz yaşıyor ya da kökenini inkar ediyor.

KAFKAS KÜRDLERÄ°NÄ°N RÜYASI: KIZIL KÜRDÄ°STAN

1923 yılında Sovyetlerle birlikte o bölgede kurulan Kürdistan kazası, tam özerk bir bölge olmasa da Kürdistan ismi resmen kullanıldı. 1923 yılında kurulan Kürdistan kazası, 1929 yılında illeÅŸtirme adı altında Kürdistan Bölgesi (Kürdistan Dairesi) adını aldı. Stalin tarafından varlığına son verilen Kürdistan Dairesi varlığımı sadece 50 gün sürdürebildi. 1930’lu yılların başında ise tamamen iptal edilerek yerine Kürd illeri Kelbecer, Kubatlı, Laçin, Zengilan oluÅŸturuldu.

1990’da Sovyetlerin dağılması ardından, Laçin bölgesinde yaÅŸayan Kürdler tekrar biraraya gelerek 1992’de Kızıl Kürdistan Cumhuriyetini yeniden canlandırmak istedi. Azerilere karşı bir tampon bölge olması itibarı ile ilk zamanlar Ermenistan yönetimi tarafından desteklenen ve liderliÄŸini Vekil Mustafa’nın yaptığı Kızıl Kürdistan bölgesi kısa bir süre sonra Erivan yönetimi tarafından dağıtıldı (1) Silah ve ekonomik yardımdan yoksun olan Kızıl Kürdistan Kürdleri Rusya, Ermenistan ve Azarbaycan’a dağıldı.

LAÇÄ°N KÜRDLERÄ° PASAPORTLARINA KÜRD YAZDIRDI

1978’de Sovyetlerin çökmesinden önce Laçin Kürdleri, pasaportlarının milliyet kısmına Kürd yazılması için küçük bir isyan baÅŸlattılar. Azerbaycan’ın çok uluslu bir devlet olması ve pasaportlara Azerbaycanlı yazılmasına karşı baÅŸlatılan bu isyan uzun soluklu bir mücadele sonrasında baÅŸarıyla sonuçlandı. Bu mücadele sonucunda sadece mücadele eden 12 bin Laçin Kürdün pasaportlarına Kürd yazıldı. Sovyetlerin çöküÅŸünün ardından Azerbaycan’da bir Kürd derneÄŸi kuruldu ve ‘Dengê Kurd’ adında Kürdçe, Rusça ve Azerice yayın yapın bir gazete çıkarıldı. Kürd dilinin korunmasına yönelik çabaların çok sınırlı olması nedeniyle asimilasyonun önüne geçme konusunda ise baÅŸarılı olamadı.

 ‘KÜRDÄ°STAN’DAKÄ° GELÄ°ÅžMELERE BAÄžLI OLARAK BÄ°R KIPIRDANMA VAR’

Kürdlere yönelik asimilasyonun baÅŸarılı olduÄŸunun altını çizen Yazar Hejarê Åžamil, “Azerbaycan’da Kürd kültürünün korunup geliÅŸtirilmesi için ciddi bir çalışma yok” diyerek Kürdlerin içinde bulundukları durumu açıkça gözler önüne seriyor. Azerbaycan’da Kürdi geliÅŸmelerin yaÅŸanmasının tamamen Kürdistan’ın diÄŸer parçalarındaki geliÅŸmelere baÄŸlı olacağına vurgu yapan Åžamil, “EÄŸer bağımsız bir Kürdistan olursa ÅŸimdi kendisine Kürd demeyenlerin yüzde 90’nının kendisine Kürd diyeceÄŸine inanıyorum. Bu güç olmak ile güce yaslanmaya baÄŸlı bir meseledir” dedi. Azerbaycan’ın geçmiÅŸ dönemlerdeki neredeyse bütün içiÅŸleri bakanlarının Kürd kökenli olduÄŸunu belirten Åžamil, parlamentoya da her dönem 50-60 Kürd parlamenterin girdiÄŸine iÅŸaret ederek, “Onların hiçbiri Kürdleri savunmaz. Türkiye ile kıyaslarsak, Özal ve Ecevit gibiler. Asimile olmuÅŸ Kürde kimse baskı yapmaz. AzerileÅŸmiÅŸ Kürdlere de baskı yoktur. Kürdler içerisinde yurtsever, dilini bilen Kürd kültürünün geliÅŸtirilmesini, Kürdistan’la iliÅŸki kurulmasını isteyenler var. Güney ve Kuzey Kürdistan’daki geliÅŸmelerle ilgili bir kıpırdanma söz konusu. Ama devlet onlara ciddi müdahalelerde bulunuyor. Siyasi talepler ileri sürmezsen, yani sadece dergi, gazete, dil kursları ve folklorik çalışmaları istersen, destek vermediÄŸi gibi müdahale de etmiyor. Ama siyasileÅŸtiÄŸi gibi her türlü baskıya baÅŸvuruyor” ÅŸeklinde devam etti.

KÜRDLERE, ERMENÄ°LER FÄ°ZÄ°KÄ°, AZERÄ°LER BEYAZ SOYKIRIM UYGULADI

Bağımsız Kürdistan’ın kurulmasıyla birlikte Azerbaycan Kürdlerine dair öngörülerini sorduÄŸumuz Åžamil, “Kürdler Ermeniler tarafından fiziki, Azeriler tarafından da beyaz soykırıma maruz kaldılar. Kürdlerin kendi imkanları ve iradeleriyle durumu deÄŸiÅŸtirmeleri söz konusu deÄŸil. Asimilasyondan dolayı öyle bir ÅŸansları yok. Ancak Kürdistan’daki geliÅŸmeler manevi olarak etkiliyor. Yarın kurulacak bir bağımsız Kürdistan ile Azerbaycan devleti arasındaki iliÅŸkilerde oradaki Kürdlerin durumunu olumlu etkiler” dedi.

KIZIL KÜRDÄ°STAN’I KÜRDSÜZLEÅžTÄ°RDÄ°LER

Azerbaycan’da yayın yapan Diplomat Gazetesi’nin BaÅŸyazarı Tahir Sileman ise, KarabaÄŸ’ın iÅŸgalinden sonra Kızıl Kürdistan’daki tüm Kürdlerin göç ettirildiÄŸine dikkat çekerek, “Kızıl Kürdistan tamamen göç ettirildi ve dağıtılarak KürdsüzleÅŸtirildi” dedi. Azerbaycan’daki Kürdlere yönelik kültürel ve basın çalışmalarının çok sınırlı olduÄŸunu ve arttırılması gerektiÄŸinin altını çizen Sileman, 4 dilde yayın yapan Diplomat Gazetesi’nin Kürd ve Kürdistan gündemleri ile okurlarını haberdar etmek adına önemli bir misyona sahip olduÄŸunu belirtti.

GÜNEY KÜRDÄ°STAN, AZERBAYCAN’DA TEMSÄ°LCÄ°LÄ°K AÇMALI

Kürdistan’ın diÄŸer parçalarının kendilerine destek vermediÄŸini ve ilgilenmediÄŸini kaydeden Sileman, Azerbaycan’daki Kürdlerle ilgili, festival, konser gibi çeÅŸitli etkinliklerin yapılarak etkileÅŸimin saÄŸlanması gerektiÄŸini söyledi. Sileman ÅŸöyle devam etti: “Azerbaycan Kürdleri ile ilgilenerek tanımaya çalışın. Kendi etkinliklerinize çağırın. Güney Kürdistan ve Kuzey Kürdistan’dan defalarca talepte bulundum. Bunun dışında Kürdistan Bölgesi Hükümeti’nin Azerbaycan’da bir temsilcilik açmasını istiyoruz. Asimile oluyoruz ve böyle giderse 10-20 yıl sonra Azerbaycan’da Kürdçe konuÅŸan hiç kimse kalmayacak. Åžu anda Azerbaycan’da binlerle ifade edilen Kürdün varlığından bahsediliyor ama iyi araÅŸtırılırsa buradaki Kürd nüfusunun ne kadar çok olduÄŸu görülecek. Ama maalesef ne Kuzey ne de Güney Kürdleri bize sahip çıkmadı. Kürdçe eÄŸitim veren bir okul yok. Ve maalesef buradaki aydınlarımız, yazarlarımız ve bilim insanlarımızın da böyle bir derdi yok.” Son resmi rakamlara göre Azerbaycan’da 13 bin Kürd olduÄŸunu ifade eden Sileman, bunun gerçeÄŸi yansıtmadığını ve ÅŸu anda 1 milyonu aÅŸkın Kürdün olduÄŸunu kaydetti. Azerbaycan’da yaÅŸayan Kürdlerin dağınık bir ÅŸekilde yaÅŸadığını aktaran Sileman, Kürd kurumlarına büyük ihtiyaç olduÄŸunu da sözlerine ekledi.

*Çimen GümüÅŸ - Basnews

 (1) KP notu: Cümlede 1992 yılında Ermenistan ordularının eski Kızıl Kürdistan kazasını iÅŸgal etmesinden, Kürdlerin tamamını bu bölgeden sürmesinden sonra Vekil Mustafayev’in öncüllüÄŸünde Erivan’dan Laçın’a götürülen bir grup Kürdün yaptığı bir günlük `Kızıl Kurdistan eylemi` anlatılmaya çalışılıyor. Ermenistan hükümeti, bu eylemle uluslararası alanda Laçin iÅŸgalini ‘Kürdler kendi topraklarını kurtardı’ diyerek  perdelemek istemiÅŸti.